Процессор дегеніміз — компьютердің негізгі бөлігі болып табылатын, барлық есептеу жұмыстарын атқаратын құрылғы. Компьютердің жұмыс жылдамдығы, оның мүмкіндіктері процессорға тікелей байланысты. Көп жағдайда процессорды компьютердің «миы» деп атайды, себебі барлық командаларды өңдеп, логикалық және математикалық операцияларды орындайды.
Процессордың құрамы және жұмысы қалай жүзеге асады?
Процессор бірнеше негізгі компоненттерден тұрады:
1. Басқару құрылғысы (Control Unit, CU). Ол компьютер ішіндегі барлық процестерді басқарып, әртүрлі компоненттердің арасындағы командалардың орындалуын қадағалайды.
2. Арифметикалық-логикалық құрылғы (Arithmetic Logic Unit, ALU). Ол математикалық (қосу, алу, көбейту, бөлу) және логикалық командаларды орындауға жауапты.
3. Жадыны басқару блогы. Бұл блок уақытша деректер мен операцияларды сақтау үшін процессор мен жады арасында ақпарат алмасуды қамтамасыз етеді.
4. Регистрлер. Бөлінген операцияларды орындайтын кезде деректерді уақытша сақтайтын өте жылдам жады.
Процессор қалай жұмыс істейді?
Процессор белгілі бір команданы орындау үшін келесі қадамдарды жасайды:
— Команданы жадыдан оқу.
— Команданы шешу (декодтау).
— Команданы орындау.
— Нәтижесін келесі амалға дайындау немесе жадыға қайтару.
Процессордың жылдамдығы мен өнімділігі қандай факторларға байланысты?
Процессордың жұмыс өнімділігіне мына факторлар тікелей әсер етеді:
— Жиілік. Гигагерц (GHz) түрінде өлшенеді, бұл процессор секундына қанша операция орындай алатынын көрсетеді. Мысалы, 3 GHz процессор бір секундта шамамен 3 миллиард операция орындайды.
— Ядролар саны. Бірнеше ядролы процессорлар бір уақытта бірнеше тапсырманы параллель орындауға мүмкіндік береді. Мысалы, екі ядролы (dual-core), төрт ядролы (quad-core), сегіз ядролы (octa-core) процессорлар бар.
— Архитектура. Процессор архитектурасы оның командаларды қалай тиімді орындай алатынына әсер етеді. Қазіргі таңда Intel және AMD сияқты танымал өндірушілердің түрлі процессор архитектуралары бар.
— Кэш жады көлемі. Неғұрлым үлкен кэш жады болса, процессор жиі пайдаланатын деректерге тез қол жеткізе алады, осылайша жалпы жылдамдық артады.
Процессор таңдау кезінде неге назар аудару керек?
Жаңа үйренуші немесе компьютер алғысы келетін адам үшін процессор таңдауда мына критерийлер маңызды:
1. Компьютер не үшін керек? Күнделікті интернетке кіріп, фильм көріп, құжаттармен жұмыс істесеңіз, қарапайым процессор жеткілікті (мысалы, Intel Core i3 немесе AMD Ryzen 3). Ойындар ойнап, графикамен жұмыс істеу үшін қуатты процессорлар қажет (мысалы, Intel Core i5 немесе AMD Ryzen 5 және жоғары).
2. Ядролар мен ағымдардың саны. Көп ядролармен бірнеше тапсырманы параллель орындауға болады, ал ағымдар саны (threads) көп болса, қосымша жылдамдық береді.
3. Жиілік. Ол жоғары болған сайын компьютер жылдам жұмыс істейді, бірақ тым жоғары жиілік процессорды қыздыра алады.
4. Энергия тиімділігі. Кей процессорлар қуатты аз тұтынады, бұл ноутбук үшін маңызды, себебі батарея сыйымдылығы ұзақ сақталады.
Өмірден мысал (кейбір процессорлардың қолданылу мысалдары):
— Студент үшін күнделікті тапсырмалар мен интернетті пайдалануға арналған ноутбукта Intel Core i3 немесе AMD Ryzen 3 процессоры жеткілікті.
— Графикалық дизайнер мен видеомонтаж мамандары үшін бейне өңдеу мен монтаждауға қуатты процессор қажет – Intel Core i7 немесе AMD Ryzen 7.
— Геймерлер үшін ойындарды жоғары сапада, еш кідірусіз ойнау мақсатында Intel Core i5/i7 немесе AMD Ryzen 5/7 процессорлары қолайлы.
Процессорды қалай дұрыс күтіп ұстау керек?
Процессор сенімді жұмыс істеуі үшін:
— Ол әрқашан арнайы термопаста жағылған және сапалы салқындату жүйесімен пайдаланылуы керек.
— Шаң-тозаңнан үнемі тазалап тұрыңыз, себебі бұл компоненттердің дұрыс суытуға әсер етеді.
— Компьютердің жұмыс температурасын бақылап отырыңыз, тым қызып кетпеуі керек (идеалды температура 60-70 градустан аспайды).
Процессор туралы қате пікірлер:
— «Жоғары жиілікті процессор әрдайым жылдам» – бұл қате пікір. Кейде ядро саны, архитектура мен кэш көлемі жиіліктен де маңызды бола алады.
— «Процессорды өз бетімен жаңарту оңай» – егер жаңадан бастаушы болсаңыз, процессорды ауыстыру мәселесін маманға тапсырған жөн. Себебі қате әрекеттің салдарынан басқа компоненттерге зиян келуі мүмкін.
Бұл ақпараттардың көмегімен сіз процессордың негізгі мәнін және оның компьютер жұмысына әсерін жақсы түсіне аласыз. Компьютер таңдау немесе жинағанда процессор маңызды рөл ойнайтынын ұмытпаңыз.