Компьютер дегеніміз — ақпаратты өңдеп, сақтауға арналған электрондық құрылғы. Ол түрлі тапсырмаларды тез әрі дәл орындайды. Компьютерлер күнделікті өмірдің барлық салаларында қолданылады: білім беру, медицина, экономика, ғылым және тұрмыстық қажеттіліктер үшін.
Компьютердің негізгі бөліктері мыналар:
1. Процессор (оның «миы» саналатын басты бөлшек)
2. Жедел жады (RAM) – уақытша ақпарат сақтауға арналған орын.
3. Қатты диск немесе SSD диск – файлдарды, бағдарламаларды ұзақ мерзімге сақтауға арналған құрылғы.
4. Ана тақшасы (motherboard) – барлық компоненттерді жалғап тұратын негізгі тақша.
5. Видеокарта – экранға кескін шығаруға арналған құрылғы (әсіресе графикалық бағдарламалар немесе ойындар үшін маңызды).
6. Монитор – компьютердің экранындағы ақпаратты көрсететін құрылғы.
7. Тышқан және пернетақта – компьютерге ақпарат енгізуге арналған негізгі құралдар.
Компьютерлер екі негізгі түрге бөлінеді:
1. Үстелдік компьютер (Desktop) – тұрақты жерде орналасқан, үйде немесе кеңседе пайдаланылады.
2. Ноутбук – жинақы әрі ыңғайлы, батарея арқылы жұмыс істейтін, кез келген жерге апарып қолдануға болатын компьютер.
Смартфондар мен планшеттер де дәл шағын компьютерлер сияқты әрекет етеді. Оларда браузер арқылы интернетке кіруге, фото және видеомен жұмыс істеуге және басқа көптеген әрекеттер орындауға болады.
Компьютердің негізгі жұмыстары:
— Мәтіндік құжаттармен жұмыс (мысалы: Microsoft Word арқылы хат немесе реферат жазу)
— Интернет желісінде жұмыс істеу (ақпаратты іздеу, электронды пошта жіберу, видео көру, онлайн-курстарға қатысу)
— Музыка тыңдау, фильм немесе видео көру
— Бағдарламалау: код жазу және жаңа бағдарламалар мен қосымшалар дайындау
— Есеп-қисап жүргізу (мысалы: Excel бағдарламасы арқылы есептеулер жасау немесе бухгалтерлік жұмыстар орындау)
Қазір үйренушілерге арналған қарапайым және ыңғайлы операциялық жүйелер бар. Олардың ең әйгілісі:
— Windows – Қазақстанда кең таралған, қолдануға ыңғайлы.
— MacOS – Apple компаниясының компьютерлеріне арналған жүйе, қауіпсіздігі мен қолдану ыңғайлылығымен ерекшеленеді.
— Linux – әртүрлі нұсқалары бар ашық түрдегі тегін операциялық жүйе.
Компьютерді тиімді қолдану үшін бірнеше пайдалы кеңестер:
— Антивирустық бағдарламаларды уақытында жаңартып отырыңыз. Бұл компьютеріңізді зиянды вирустар мен хакерлік шабуылдардан қорғайды.
— Қажет емес файлдардан және бағдарламалардан компьютеріңізді тазартуды әдетке айналдырыңыз. Бұл оның жұмыс жылдамдығын арттырады.
— Маңызды ақпараттарыңызды үнемі қосымша жерге көшіріп (сақтық көшірме, backup) қойыңыз. Мысалы, бұлтты сақтау орындарына (Google Drive, Яндекс.Диск) немесе сыртқы қатты дискіге көшіріңіз.
Компьютермен байланысқан қауіпсіздік ережелері:
— Парольдерді қиын әрі сенімді, бірақ өзіңізге есте сақтауға оңайырақ етіп қойыңыз.
— Сенімсіз интернет-сайттарға кірмеңіз және сенбегеніңіз қосымшаларды жүктемеңіз.
— Бөтен адамдардан келген күдікті хаттардағы сілтемелерді баспаңыз және оларға жауап бермеңіз.
Компьютер бүгінгі заманда білуге міндетті құралдардың біріне айналды. Оны игеру арқылы сіз білім алуда, қызметте және жеке өміріңіздегі көптеген мәселелерді оңай шешіп, уақытыңызды үнемдей аласыз.
Өмірден мысалдар келтірсек:
— Асылжан университет студенті. Ол компьютерін күн сайын сабақ конспектілерін жазуға, слайд дайындауға және интернет арқылы қажетті ақпаратты табуға жиі қолданады.
— Айжан сауда менеджері болып істейді. Ол компьютерді электронды пошта арқылы клиенттермен тез әрі анық байланыс орнату үшін пайдаланады.
— Берік зейнет жасындағы адам. Ол немерелерімен видеобайланысты компьютер арқылы орнатуды үйреніп алды. Қазір интернеттен жаңалық оқып, видеодағы сабақтарды көріп, білімін жетілдіріп жүр.
Жалпы, компьютерді дұрыс қолдану дағдысын қалыптастыру арқылы, оны өз қажеттілігіңіз үшін жақсы көмекші ете аласыз. Бұл құрылғымен жұмыс істеуді жаңа бастаған адамға бірінші кезекте оның негізгі бөлшектері мен мүмкіндіктерін түсініп, компьютерлік сауаттылығын көтеру қажет.